1914 Noel ateşkesindeki futbol maçı Birinci Dünya Savaşı'nın en ikonik anlarından biri haline geldi. Ancak futbolun ateşkes içinde gerçekten öne çıkıp çıkmadığı konusunda hala bazı tartışmalar var. Burada, Kent Üniversitesi'nden Profesör Mark Connelly ve 1914 Sainsbury's süpermarket reklamı üzerinde çalışan askeri tarihçi Taff Gillingham görüşlerini paylaşıyor…
“Kanıtlar, bir maçın gerçekleştiğini kesin olarak söylemek için çok puslu”- Mark Connelly
Uzun yıllarımı Noel ateşkesini araştırmak için, savaş günlükleri ve İmparatorluk Savaş Müzesi'ndeki kağıtları incelemekle harcadım. Araştırmalarımdan edindiğim, bir futbol maçının gerçekleştiğine dair kesin bir kanıt bulamadığımız yönünde. O günlerde maçın yapılması tartışmalarına dair çok sayıda kanıt var - askerlerden sevdiklerine gelen bir dizi mektup, bir oyun oynanması için planların gevşetildiği hakkında bilgi verdiğini gösteriyor - ama üzerinde herhangi bir anlaşmaya vardıkları görülmüyor. Bu anlaşılabilir bir şey değil- iki siperin arasında kalan bölge tam anlamıyla karmakarışıktı, bu yüzden oynamak zor olurdu ve hiç kimse düşman hatlarının karşısındaki rakip askerlerin [oynamalarına] izin vermeyecekti! Ayrıca, en az bir mektup, aslında oynayacak bir top bulamadıklarını göstermektedir.
Dahası, maçın gerçekleştiğine dair 'kanıt' olarak adlandırılan önemli bir parçayla ilgili sorunlar var.
Kanıt: bir doktor tarafından yazılan ve 1 Ocak 1915'te The Times'da basılan ve bir askere göre Saksonlarla bir oyun oynandığını, 3-2 kaybedildiğini söyleyen bir mektup. İlk sorun, bunun sadece kulaktan kulağa aktarılan bir konuşma olması- birisi doktora maç hakkında bilgi vermişti. Kısacası "Arkadaşın arkadaşı" durumuydu. İkincisi, mektubun alay dışına atılması, bu yüzden doğrulayamıyoruz.
Bu maçın gerçekleştiğine inanmak isteyenler için, birisinin gün boyunca bir noktada, bir topu tekmelediğine dair yeterince kanıt var - sonuçta, askerler, şimdi olduğu gibi, o zamanlarda da futbol odaklıydı dolayısıyla birisinin bunu ortaya atması, beni şaşırtmıyor. Ama şu anda bahsi geçen iddia -maçın kesinlikle gerçekleşmiş olması- üzerine kesinlikle paramı yatırmam. Bir topun vurulduğunu gösteren çok sayıda koşullu kanıt olsa da, kesinlikle herhangi net bir şey söyleyebilmek çok zor.
Şunu da dikkate almak önemli: bir maçı ne oluşturur? Birkaç kişi yerde topu yuvarlıyor mu, yoksa mutabık kalınan kale direkleriyle oyun oynayan bir grup mu söz konusu? Benim için, bir maçın gerçekleştiğini söylemek; “2+2=5” demek gibi bir şey olurdu.
Mark Connelly; geçtiğimiz hafta Kent Üniversitesi'nde halka açık bir sempozyumda bulgularını sunan, modern İngiliz askeri tarih profesörüdür. Sempozyumda bir Noel ateşkes futbol maçı yapılıp yapılmadığı ve ateşkesin İngiliz popüler kültüründe neden bu kadar ikonik bir statüye ulaştığını değerlendirdi.
“2014 yılında keşfedilen kanıtlar, ateşkes sırasında maç yapıldığını kanıtlıyor” - Taff Gillingham
Ateşkes sırasında, maçla ilgili doğru iddiaların sayısını bir yandan sayabilirsiniz. Bolca kulaktan dolma haber var ve birkaç hayalperest hikaye de buna dahil- örneğin, Peter Jackson adında bir subay oynandığını iddia etti, ancak 1968'de her şeyi uydurduğunu itiraf etti ve ayrıca bir dizi kulaktan dolma rapor var. Bir maç hakkında bir şey duydu, ancak maçı oynayan ya da tanık olan askerlerden sadece dört adet kanıt var. 15 yıl boyunca Noel ateşkesi araştırdıktan sonra çoğunlukla, sahte bilgiyle gerçek bilgileri birbirinden ayırt edebildiğimi söyleyebilirim.
Bu yıla kadar Mark gibi ben de maçın gerçekleştiğini söyleyecek kadar yeterli somut kanıt olmadığına inanıyordum. Ve açık olmalıyız: Olanlara kesinlikle 'maç' denemez. Ancak, Sainsbury’ ile çalışmaya başlamadan birkaç ay önce, Norfolk alayının tarihçisi olan ve bana yararlı olabileceğini düşündüğü bazı makaleler gönderen, eski bir arkadaşımla temasa geçtim.
İkisi maçın olmadığını söyleyen erkeklerin söylentisi, üçüncüsü -15 yıllık araştırmadan sonra - oynadığını söyleyen bir Norfolk Onbaşı’sı tarafından yapılan bir iddiaydı. Tabii ki, bu yığında çok önemli üç kağıt vardı - 1915'te Belçika'nın Wulverghem'de bir maç oynadığını söyleyen Norfolk alayı Onbaşı Albert Wyatt tarafından yazılmış bir mektup. Bu bir dönüm noktasıydı, çünkü 1/6 Cheshires'den Çavuş Frank Naden tarafından bir Noel Günü eve gönderilen, maçın oynandığını söyleyen bir mektubu destekler nitelikteydi.
Naden’in mektubu yaygın olarak biliniyor, ancak şimdiye kadar bunun hiçbir dayanağı yoktu. Olay şu ki, 1914 kışında birlikte görev yapan iki alay birimi: Bölgesel Kuvvetin bir parçası olan Cheshires, ön cepheye yeni gelmişti ve hendek eğitimi için Norfolks ile birleştirilmişti.
Yani bu durumda birdenbire, aynı yerde iki kişi, futbol oynadıklarını ifade ediyorlar. Bu desteklenmiş kanıttır. Şimdi elimi vicdanıma koyarak diyebilirim ki, bir gayriresmî karşılaşma söz konusu.
Aslında, müsabakanın gayriresmî olması şaşırtıcı değil, çünkü birçok İngiliz askeri, Almanlarla dostça ilişki kurabilmek için çok fazla ilgiliydiler: sadece onları görmek istediler - onlarla konuşmak, fotoğraf ve yiyecek takas etmek istiyorlardı. Hatta bazıları birbirlerinin saçlarını bile kestiler. Unutmayın, Alman birliklerinin çoğu eve döndüklerinde barlarda ve restoranlarda çalışacaktı, bu yüzden iyi bir İngilizce’ ye sahip olmalıydılar. Bu yüzden, Noel Günü'nde çok fazla konuşma yapıldı.
Birkaç ay önce Alman tarihçi Rob Schaefer, başka bir IR133 askeri tarafından, maçın oynandığını iddia eden, bir kartpostal ortaya çıkardı. Kartta, aynı alaydan Yüzbaşı Johannes Niemann tarafından bilinen bir bilgiyi doğrulamaktadır. Yine aynı yer, aynı zamanda, iki adam... Wulverghem ve Frelinghien'deki gayriresmî maçlar, bu gibi oyunların desteklendiği tek iki yer olsa da, her iki durumda da karşı taraftan herhangi bir teyit bulunmamaktadır.
Buna rağmen bence maçın Noel ateşkesini kaçırması, büyük bir trajedi – gerçekte, maç ateşkeste önemsiz bir rol oynadı. Daha çok kardeşlikle ilgiliydi, bu yüzden Sainsbury’s reklamının sonunda, futbol maçı üzerindeki vurgu azaltılıp bunun yerine “paylaşmanın” önemini vurguladı.
Benim ve Khaki Devil’ın (film ve televizyon yapımları için Birinci Dünya Savaşı üniformaları ve sahte silahları temin eden prodüksiyon şirketi) öncelikli sorumluluğu, artık kendileri için konuşamayan “gazilere” karşıdır. Eğer hürmetkar olduğunu ve güçlü kanıtlara dayanmadığını düşünmeseydik, asla bundan bahsetmezdik. Anlatılan, korkunç bir şekilde gözden kaçmış ve şimdilerde yüzüncü yılında olan, 1914 erkeklerine yürekten bir övgüdür.
Taff Gillingham, 25 yıldan uzun bir süredir İngiliz askeri tarihini araştırmaktadır. 1914 Noel ateşkesine odaklanan 2014 Noel reklamının yapımında Sainsbury’nin danışmanıydı.
Bu makale ilk olarak History Extra'da Aralık 2014'te yayınlanmıştır.
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. FourFourTwo Türkiye’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Çeviri: Arda Yazıcı